We spreken Hedwig Saam, Directeur-Bestuurder Museum het Valkhof in Nijmegen. “Mijn droom is om hier een fantastisch mooi museum neer te zetten. De potentie is heel groot. Wij kunnen door middel van een transhistorische visie op het museum echt iets onderscheidends neerzetten op een spannende en aantrekkelijke manier, met internationale potentie. Hoe fijn is het dan dat, mede door jullie, bij onze stakeholders gemeente en provincie, een budget gereserveerd staat waarmee we deze droom kunnen waarmaken.”

Een nieuwsgierige blik

Opgeleid als journaliste en kunsthistorica heeft Hedwig Saam altijd met een nieuwsgierige blik naar de wereld gekeken. Dit is wellicht ook de reden dat zij nooit heel lang op dezelfde plaats heeft gezeten. “Het is enerzijds zo gelopen, maar er zat ook altijd een zekere onrust in me. Ik vind veel interessant en wil veel proberen.” Gestart in de uitgeverijwereld, kwam zij uiteindelijk in Londen bij English Heritage in de not-for-profit sector terecht. Sinds 2005 is zij als directeur werkzaam in de museumwereld. Beginnend bij stichting De Zonnehof in Amersfoort (waaronder het Armando museum) waar zij het architectuurcentrum opzette, via Museum Hilversum, Museum Arnhem en het Nationaal Militair Museum (NMM) in Soesterberg, is zij sinds 1 maart 2018 directeur-bestuurder van Museum het Valkhof in Nijmegen.

Hedwig Saam heeft altijd met een nieuwsgierige blik naar de wereld gekeken.

Naar een Transhistorisch museum

“Toen ik benaderd werd door Museum het Valkhof dacht ik, yes, dit lijkt me heel erg leuk en interessant. Het Valkhof is een museum met statuur; mooi gebouw, boeiende collectie en in het verleden in de voerhoede van musea in Nederland met blockbusters als De gebroeders van Limburg en De laatste uren van Herculaneum. Wat het museum bijzonder maakt is de relatie met de klassieken, die het fundament onder onze beschaving vormen en de beeldcultuur van de westelijke wereld hebben bepaald.

De uitdaging ligt erin om te onderzoeken hoe de oudheid doorleeft in onze moderne tijd. Door de collectie van de oudheid te koppelen aan bijvoorbeeld moderne kunst, ontsluit je nieuwe betekenissen en breng je de oudheid dichterbij. Waar liggen er verschillen en waar juist overeenkomsten? Door op deze manier transhistorisch te kijken overbrug je grenzen en ontsluit je een totaal nieuw universum, wat uiteindelijk de bezoeker verrijkt en blij maakt. Door allerlei omstandigheden was museum het Valkhof wat van de koers geraakt. Er was daar dus wat te doen! Dat vond ik aantrekkelijk, het was nog niet helemaal klaar, ik kon iets toevoegen.

“Wat het museum bijzonder maakt is de relatie met de klassieken, die het fundament onder onze beschaving vormen en de beeldcultuur van de westelijke wereld hebben bepaald.”

Werk aan de winkel

Vanaf het begin lag er een grote uitdaging. Door verschillende crises en slechte bedrijfsvoering was het museum op z’n zachtst gezegd beschadigd. “De relatie met belangrijke stakeholders als de gemeente Nijmegen en de provincie was geschaad. Ook de medewerkers waren van slag door het verleden en het ontbreken van visie en perspectief. Daar kwam bij dat het museum niet meer voldeed aan de eisen van nu, bijvoorbeeld op het vlak van klimaat- en beveiligingsinstallaties. Werk aan de winkel dus. Voor het ontwikkelen van een heldere visie was het me al snel duidelijk dat ik dat met een externe partij wilde doen. Je bent immers zo sterk als de mensen om je heen. Deels zat de visie al wel in mijn hoofd, maar dat bevond zich toen nog op een abstract niveau en bovendien vond ik het belangrijk om de visie samen met de hele organisatie te ontwikkelen.”

Alignment binnen en buiten het museum

Het was noodzakelijk om de motivatie van de medewerkers weer op peil te krijgen, met een duidelijke focus. “Er moest intern draagvlak ontstaan en een duidelijk proces met goede technieken helpt daarbij. Ik was onder indruk van Branddoctors geraakt bij het NMM. De wijze waarop zij processen gestalte geven en mensen daarbij betrekken, spreekt mij aan. Informatie ophalen, teruggeven, trechteren en steeds dichterbij de oplossing komen, zorgen er voor dat iedereen meedoet. Bovendien toetst Branddoctors in brede kring in en om het museum verschillende denkrichtingen. Dit leidt er toe dat onze medewerkers zich geactiveerd en aangesproken voelden, met alle ruimte om alles wat zij op hun hart hadden te ventileren. En dat is ook heel goed gevallen bij onze externe stakeholders: wat voor een museum zou je willen dat het Valkhof wordt? Uiteindelijk heeft dit meer draagvlak opgeleverd dan ik in mijn eentje voor elkaar had kunnen krijgen.”

“Branddoctors toetste in en om het museum verschillende denkrichtingen. Onze medewerkers voelden zich geactiveerd en aangesproken, met alle ruimte om alles wat zij op hun hart hadden te ventileren.”

“Wat ik prettig vond, was dat Branddoctors welgemeend enthousiast was, maar niet extreem sturend. Zo van zo is het en zo moet je het doen. Zij ontwikkelden 4 denkrichtingen die gelijkwaardig werden gepresenteerd en in dialoog uitgediept. In dit open speelveld kon iedereen zijn zegje doen en had iedereen zo zijn voorkeuren voor een bepaalde richting. De winnende richting is voortgekomen uit deze eerlijke toetsing.”

Uitdagingen in de museumwereld

De gekozen positionering sluit goed aan op de tijd waarin wij leven. Inclusie bepaalt de agenda in de museumwereld. “Deze brede maatschappelijke beweging speelt natuurlijk al veel langer sinds de cultuurnota van Rick van der Ploeg in de jaren negentig, maar heeft zeker ook nu zijn weerslag in cultuur en musea. Emancipatie, gender, kleur zijn topics die niet alleen in het aanbod tot uitdrukking komen, maar er toe leiden dat de hele organisatie moet mee veranderen. Dat is heel goed, maar een grote uitdaging voor de best wel witte cultuur- en museumwereld. Wij kunnen door de juiste thematieken te kiezen bijdragen aan meer diversiteit en inclusie.”

“Emancipatie, gender, kleur zijn topics die niet alleen in het aanbod tot uitdrukking komen, maar er toe leiden dat de hele organisatie moet mee veranderen.”

“Daarnaast is onder Halbe Zijlstra nadruk gekomen op marktwerking en ondernemerschap. De focus op bezoekcijfers zet experimenteren, vernieuwen en zorgdragen voor collecties onder druk. Maar wij zijn geen professionele ondernemers als musea, we hebben een maatschappelijke rol te vervullen om het erfgoed te bewaren en te ontsluiten. We zijn als musea te veel gaan meepraten met hoe we winst kunnen maken. De discussie over de ethische vragen die dat met zich meeneemt hebben we overgeslagen. Gelukkig zie ik het de laatste tijd iets kantelen er is weer meer ruimte voor inhoud en onderzoek om invulling te geven aan onze rol als kennisinstituut.”

Goede chemie

“Vanaf nu kunnen we de positionering meer handen en voeten gaan geven en starten met de in- en externe uitrol daarvan. Zonder Branddoctors had ik de visie ook wel in jargon opgeschreven, maar ik had hem niet zo bondig kunnen formuleren, aantrekkelijk kunnen neerzetten en de stakeholders in zo’n korte tijd daarin kunnen meenemen. Vanuit een negatieve situatie zijn we nu anderhalf jaar verder in een positieve flow gekomen. Dat is voor een groot deel aan Branddoctors te danken. De samenwerking met Bianca en Mike kende een goede chemie. Authentiek enthousiasme en support. Dat is best heel bijzonder.”