Culture for Breakfast:
Gemeentemuseum het Hannemahuis

De deuren van alle culturele instellingen zijn zo’n zeven weken gesloten. Tijd genoeg om te anticiperen op een nieuwe werkwijze en tijd om vooral vooruit te kijken. Zo ook door Hugo ter Avest, directeur van het Gemeentemuseum het Hannemahuis te Harlingen.

“We zijn vooral druk bezig om de crisis letterlijk en figuurlijk buiten de deur te houden. Een allesomvattend voorbeeld: Ons museum is een huis, en heeft ook die uitstraling. In ons sanitair hebben we stoffen handdoeken, dat kan nu dus niet meer. Die hebben we vervangen voor papieren handdoekjes en een zeepdispenser. Een concessie die de beleving niet mooier maakt, maar wel hoort bij de aangescherpte regels.”

Nieuwe routing nieuwe kansen.

Om te voldoen aan de ‘1.5 meter’ gaat het Hannemahuis met tijdslots werken waarin een maximaal aantal bezoekers wordt toegelaten. “Dit past helemaal niet bij ons museum, maar nood breekt wet. En we zullen onze medewerkers en vrijwilligers achter glas laten werken. Waar sekswerkers dat niet meer mogen, mogen wij dat juist wel. Ook hebben we nagedacht over de looprichting. In ons museum is de routing redelijk logisch, maar bepaalde ruimtes zullen we afsluiten met een rood afzet koord. Zoals bijvoorbeeld de ruimte waar we Simon Vestdijk tentoonstellen. Je wilt voorkomen dat mensen die daaruit komen andere bezoekers tegen het lijf lopen. Komt een bezoeker specifiek voor Simon Vestdijk dan zullen we het rode koord voor even openen.”

Gezondheid voor alles.

Met een handleiding over de nieuwe regels in het Hannemahuis wil Hugo er voor zorgen dat bezoekers zich niet ongemakkelijk voelen. “Ik vind het met name belangrijk dat onze vrijwilligers en medewerkers zich senang voelen in de nieuwe situatie. Degene die ons gemeentearchief beheert bijvoorbeeld blijft vanwege haar gezondheid thuis. De ruimte van het archief is te klein om verantwoord samen te zitten. Daar hebben we een andere ruimte voor gecreëerd, zodat degene die onderzoek willen doen daar veilig terecht kunnen. Zelf heb ik zwakke longen, dus ik moet me ook aanpassen en zonodig achter de ramen gaan werken. Als de mobiliteit weer op gang komt zullen we zien hoe het zich ontwikkelt. Harlingen is gelukkig relatief gezond.”

“De deeltentoonstelling ‘Koele Wateren, schatten uit het Rijks’ zou zo’n 7-8000 bezoekers trekken. Dat aantal zal gedecimeerd moeten worden.”

Mag het een bezoeker minder zijn?

Het Hannemahuis is onderdeel van de gemeente Harlingen. Zorgen om het bestaansrecht hoeven ze zich niet te maken. Toch zal Hugo zich wel moeten verantwoorden. “Het is evident dat de inkomsten dit jaar dramatisch minder zijn dan andere jaren. En ook al zijn we onderdeel van de gemeente, we hebben wel een verplichting om een bepaald bedrag te genereren met de verkoop van toegangskaarten en opbrengsten uit de winkel. Wat alleen zeer lastig is dat we graag zoveel mogelijk bezoekers hebben, maar dat gaat gewoon niet meer. We zijn veel schoolbezoek gewend, maar het hele onderwijs staat onder druk en zit niet te wachten op het bezoeken van het plaatselijke museum. En dan hebben we het nog niet over de deeltentoonstelling ‘Koele Wateren, schatten uit het Rijks’ die zou zo’n 7-8000 bezoekers trekken. Dat aantal zal gedecimeerd moeten worden en in tijdslots in banen geleid worden.

Koele wateren

Corien van der Meulen, directeur van het Stadsmuseum Harderwijk vroeg zich af hoe je met de reizende tentoonstelling ‘Schatten uit het Rijks’ als museum omgaat met dit bijzondere bruikleen. “Met 5 musea verspreid over het land hebben we dit project met het Rijksmuseum Amsterdam opgezet. In ongeveer zes jaar tijd hebben we vier reizende exposities met de vier elementen als leitmotif. De tentoonstelling ‘Koele wateren’ was net 11 dagen open in Zutphen toen de boel op slot ging. Dat is dramatisch. Misschien niet zo dramatisch als de Rafaël tentoonstelling in het Scuderie del Quirinale te Rome, waar zo’n 10 tot 20 jaar aan gewerkt is, maar toch. Het is ook nog steeds niet zeker wanneer ‘Koele wateren’ bij ons open zal gaan. We hadden Herman Pleij gevraagd om de tentoonstelling 4 juli te openen met 150-200 gasten. Dat is echt ondenkbaar nu. Herman Pleij komt wel naar Harlingen en we zullen zijn verhaal aan de hand van de schilderijen filmen. Dan kunnen we de film in ieder geval via de geëigende kanalen de wereld inbrengen.”

Het ontstaan van M5

Stichting M5 is een samenwerkingsverband van vijf stadsmusea Museum Gouda, het Markiezenhof in Bergen op Zoom, Gemeentemuseum het Hannemahuis in Harlingen, het Westfries Museum in Hoorn en het Stedelijk Museum Zutphen. In 2014 is deze bijzondere samenstelling ontstaan door de grootste particuliere verzameling Rembrandt etsen in een reizende tentoonstelling door alle hoeken buiten de Randstad te laten reizen. “De beleving was heel vernieuwend: De bezoekers kregen allemaal een iPad waarop ze bijvoorbeeld het hele proces van een ets konden volgen. Er was een geweldige kindertour. En het bijzondere was dat we alle vijf dezelfde zienswijze hadden én elkaar het succes gunden.”

De samenwerking was voor herhaling vatbaar. “Gerard de Kleijn van Museum Gouda kwam met het initiële idee om topstukken uit enkele grote musea in Nederland te laten reizen. We zijn eerst met Taco Dibbits gaan praten en hij vond dat zo’n interessant idee dat hij alleen topstukken uit het Rijks wilde aanbieden. En zo geschiedde ‘Schatten uit het Rijks’. Een buitengewoon genereus aanbod. Stel je voor, we hebben het over ongeveer 150 schilderijen, die allemaal gecontroleerd moeten worden door onder andere restauratoren en conservatoren. De administratieve puzzel die gelegd wordt: Staan de stukken in depot, of hangen ze op zaal? Worden de schilderijen nog uitgeleend aan bijvoorbeeld Los Angeles of Being? Alles moet bekeken worden, ook aan onze kant. Denk aan veiligheid en klimaatbeheersing. En gelukkig is dat allemaal dik in orde. Voor M5 is deze tentoonstelling een behoorlijke kwaliteitsimpuls.

“We zijn eerst met Taco Dibbits gaan praten en hij vond dat zo’n interessant idee dat hij alleen topstukken uit het Rijks wilde aanbieden.”

Ruimte voor verdieping

Dat tijden van crisis ook mooie dingen brengen gaat ook voor Hugo op. De werkdruk ligt lager nu de dagelijkse mailtjes, telefoontjes en persoonlijke gesprekken met medewerkers en vrijwilligers zijn grotendeels weggevallen. “Wat het me ook gebracht heeft is relativeringsvermogen. Het belang van vergaderen is betrekkelijk geworden. Dat idee had ik al eerder, en als nu blijkt dat door de omstandigheden langdurig een vergadering niet door hoeft te gaan, denk ik hoe belangrijk was dat dan eigenlijk. Je merkt ook dat er meer naar elkaar wordt omgekeken: Niet via schermpjes, maar echt contact. Voor corona had ik ook al de behoefte om meer in het echt contact te maken. Ik spreek onze medewerkers wekelijks en heb alle vrijwilligers gebeld en gevraagd hoe het met ze gaat. Zonder uitzondering begon iedereen het gesprek met ‘wat fijn dat je belt’. Het zou raar zijn om opeens geen contact meer met je mensen te hebben.”

Nu de werkdruk minder is heeft Hugo ook opeens hoofdruimte om zich kunsthistorisch te verdiepen in een prachtig verworven topstuk. “Het is een zilveren trouwkistje uit 1633 en wat bijzonder is, is dat we vrijwel 100% zeker weten wát er in dat kistje gezeten heeft. Het kistje is niet gemerkt, maar we weten wel veel over het bruidspaar voor wie het bestemd was. Daar beleef ik veel plezier aan en daar ga ik een uitgebreid artikel over schrijven.

Intellectuele honger

Om niet geheel van de consumentenradar te verdwijnen heeft het Hannemahuis een youtubekanaal ingericht. Als een van de weinige musea wordt er door een negenjarig meisje gevlogd om vooral ook aansluiting te vinden bij de jeugd. “Mijn zoon, die even optrad als cameraman zag bij mij op kantoor een een krantenartikel uit mei 1940, vlak nadat de Duitsers ons land waren binnengevallen. Zijn oog viel op de passage van de burgemeester van Harlingen die opriep om vooral niet te hamsteren maar ook genoeg voor anderen over te laten. Aan de hand van dat fragment kon ik vertellen dat de tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog niet doorging, maar ook direct een connectie met het nu maken.”

Als een van de weinige musea wordt er door een negenjarig meisje gevlogd om vooral ook aansluiting te vinden bij de jeugd.

Wat Hugo de consument, die straks uit de noodgedwongen cultuurloze periode komt, wil vragen: “Bent u hongerig geworden naar cultuur en betekent het meer voor u dan u eigenlijk dacht? Wat ik daarmee bedoel is hoe belangrijk is cultuur voor je? Mis je de inspiratie, of de dag- of avondbesteding maar ook de intellectuele honger? We zijn zo gewend om te kiezen uit het aanbod wat bij je past, maar gedwongen onthouding zijn we niet gewend.”

Kansrijk

We vragen Hugo aan wie hij de pen wil doorgeven en gulzig geeft hij aan maar liefst twee mensen te willen nomineren. “Als eerst denk ik meteen aan Cees Meijer van Cultuurbedrijf Bergen op Zoom, dat bestaat uit Museum het Markiezenhof, een theater en een muziekschool. Voor welk van de drie ziet Cees de meeste kansen in deze tijd?

Daarnaast stel ik mijn dochter Marianne ter Avest voor. Ze heeft net haar opleiding afgerond en werkt nu 5 weken bij theater Kikker. Wat is het perspectief van een starter in de sector?

Uitbundig welkom.

Als laatste willen we graag weten wat Hugo als eerste gaat doen als de deuren straks weer opengaan. Hugo antwoordt resoluut: “Ik ga de eerste bezoeker persoonlijk en uitbundig welkom heten, met een bos bloemen of iets anders leuks. Het is niet alleen voor ons, maar ook voor de bezoekers bijzonder dat het weer kan. En ik ga iets voor onze vrijwilligers verzinnen. De corona borrel mag nog niet, maar wel iets speciaals om het nieuwe tijdperk in te luiden.”

Dit interview is onderdeel van de Branddoctors Culture for Breakfast serie.
Geschreven door Lisette van Elst, gepubliceerd op 11 mei 2020.