Culture for Breakfast:
Stadsmuseum Harderwijk

Ondanks dat alle deuren voor het publiek nog wel even gesloten blijven, mochten we aanschuiven, weliswaar op 1.5 meter afstand, in het verrassende museum met lef: Stadsmuseum Harderwijk. We eten een ontbijtje met Sophie van Steenderen, kunsthistoricus en curator én Corien van der Meulen, directeur Stadsmuseum Harderwijk en Marius van Dokkum museum.

De hanzestad Harderwijk is vanuit de Randstad de eerste belangrijke plek waar bos, natuur, water en historie samengaan. De ontvangst in het Stadsmuseum door Corien is energiek en het ondernemerschap meteen voelbaar. “Zo’n 7 jaar geleden begon ik hier in een totaal ander museum. Er kwamen ongeveer 3000 bezoekers per jaar. Er moest echt wel wat gebeuren. Het was de wens van de gemeente om cultureel ondernemerschap te bevorderen. In 2019 ontvingen we zo’n 90.000 bezoekers, dus dat is ons wel gelukt.” Sophie kwam in 2017, het ‘Honderd jaar de Stijl’ jaar, als kunsthistoricus een lezing geven over Vilmos Huszár, een van de grondleggers van de Stijl en is eigenlijk sindsdien altijd gebleven.

De huiskamer van Harderwijk

Het Stadsmuseum heeft een duidelijk profiel: de stadsgeschiedenis vormt het hart van het museum, daarnaast worden er verrassende tentoonstellingen met beeldende kunst georganiseerd én er is aandacht voor hedendaags Harderwijk. Volgens Sophie is Harderwijk een culturele stad. “De grote zaal op de begane grond is gereserveerd voor lokale kunstenaars en culturele initiatieven van inwoners. Recent exposeerde hier Gerard Bakker, een gepensioneerde conciërge die ansichtkaarten van oud-Harderwijk natekent.

Daarvoor hingen er grote geborduurde ‘schilderijen’ van Marijke Breuers, met voorstellingen geïnspireerd op haar jeugd in Harderwijk in de jaren 50. Heel veel impact had het fotoproject ‘Stoute cellen’ van de jonge Harderwijker fotograaf Marijn Fidder. Snel wisselende tentoonstellingen van en voor Harderwijkers. Daar spreek je stadsgenoten mee aan die normaal niet zo snel naar een museum gaan. Ze komen, worden verrast door al het moois dat er hangt en drinken een kopje koffie. Zó ga je de relatie aan met stadsgenoten en wordt je museum een échte huiskamer.”

Marijke Breuers

De bovenverdiepingen zijn gereserveerd voor wisselende kunsttentoonstellingen, en dat mag alles zijn, als het maar verrast. “Thema’s of kunstwerken die mensen misschien niet van ons verwachten. Zoals de solotentoonstelling met beelden van Paul de Reus, of fotografie van Monique Eller of Carla Kogelman. We proberen grenzen te verleggen om zowel de Harderwijker iets mee te geven en om ons museum landelijk op de kaart te zetten. Dat is met de ‘Rembrandt in Zwart-Wit’ tentoonstelling goed gelukt. Want daar ga je normaal voor naar Amsterdam. En toen kwam Marius van Dokkum. Corien vult aan: “Marius van Dokkum exposeerde na de Rembrandt tentoonstelling en daar gebeurde iets magisch. Bezoekers begonnen hardop te lachen omdat er in elk schilderij wel iets grappigs te zien is. Daardoor raakten ze ook makkelijk met elkaar in gesprek. Dat is waar kunst  om draait. Kunst moet verbinden. En bezoekers kwamen meerdere keren terug, met iemand anders of om er zelf nog een keer van te genieten.

Marius van Dokkum

Het succes had niet alleen Corien, maar ook Marius aan het denken gezet. “Hij wilde een vaste expositie in ons museum, maar wij willen juist in het Stadsmuseum de geschiedenis van de stad laten zien en stadsgenoten ruimte geven! En toen dacht ik, nú kunnen we cultureel ondernemen: we hebben snel geschakeld met wethouders en een prachtig pand gevonden: de voormalige snijkamer van de universiteit van Harderwijk. Zo is het Marius van Dokkum museum officieel onze dependance geworden. En het past zo goed bij Harderwijk.

De anatomische les – Marius van Dokkum

Corona Content

Dat het museum gesloten is betekent niet dat er niets te doen is. “We zijn geen online content gaan maken. We hebben het overwogen, maar werden er onrustig van. Een filmpje maken is niet zo simpel. Om het goed te doen, heb je ook budget nodig.” Sophie vult aan: “Je doet het of heel goed, of je doet het niet. En als je het voor de kunstliefhebber doet is er online al zoveel te bekijken en beluisteren.” Corien stuurt elke vrijdag een nieuwsbrief naar de vrijwilligers, die heeft een andere lading gekregen. “Voor de nieuwsbrief heb ik voor het eerst een vlog gemaakt, maar wel met de nadruk, ook al staat deze op Youtube, dat ik die voor mijn vrijwilligers heb gemaakt en niet voor publiek.”

Eén op één voor de zorg

Over wat Corien wél gaat doen hebben we de primeur: “Juist in deze zware en onzekere tijden willen wij van betekenis zijn voor díe Harderwijkers die zich onder moeilijke omstandigheden dag en nacht inzetten voor de medemens: onze zorgmedewerkers. Daarom hebben we besloten om speciaal voor deze groep Harderwijkers 1-op-1 gratis rondleidingen aan te bieden. Een mogelijkheid om de zinnen te verzetten, om inspiratie op te doen, afleiding te vinden mooie dingen te zien en boeiende verhalen te horen. En dan leidt Sophie of ik persoonlijk rond. Ik denk dat we dan meer bijdragen dan filmpjes posten. Sophie is het daar volledig mee eens: “Tijdens een rondleiding maak je sfeer. Je kunt je gezelschap aanvoelen, inspelen op de behoefte. Samen over kunst praten kan hier makkelijk op 1.5 meter afstand.”

Ans Smits voor Zomerse streken

Bestaansrecht kleinere musea

Carola van der Woude van het Nederlands Openluchtmuseum was benieuwd hoe kleinere musea ‘de broek ophouden’ in deze crisis die iedereen raakt. Corien kan alleen vanuit haar ervaring vertellen hoe zij het hebben aangepakt. Het Stadsmuseum draait op 2.2 fte, 5 mensen op loonkostensubsidie en 75 vrijwilligers. “Toen het Stadsmuseum weer in de lift zat werd er gezegd neem nu een curator aan, maar juist in de opstartfase waren de floormanagers voor ons veel belangrijker. Zij zijn het gezicht en aanspreekpunt voor onze bezoekers, ze regelen groepsbezoeken en andere activiteiten, zorgen voor de roostering en inkoop.

Onze collectie is altijd goed op orde geweest. We weten precies waar alles staat, er is goed gedocumenteerd. Dat is niet spannend om daar een curator op te zetten. Daarnaast heb ik zelf genoeg museale ervaring en heb ik een sterk team, zeker met Sophie erbij die met mij de exposities samenstelt. En als kers op de taart heb ik een top vormgever die van iedere tentoonstelling een visueel spektakel maakt. En dat zorgt dat we lage loonkosten hebben. De kracht van dit museum is dat we met weinig middelen en weinig mensen heel veel kunnen doen. Wij kijken daarom ook met superveel vertrouwen richting toekomst.

“Onze collectie is altijd goed op orde geweest. We weten precies waar alles staat, er is goed gedocumenteerd. Dat is niet spannend om daar een curator op te zetten.”

Stilstaan voor vooruitgang

Er heerst best veel paniek in de kunstwereld, maar dat voel je niet in het Stadsmuseum. “Wij hebben de ruimte en de gemeente steunt ons dus dat voelt goed. Even rust is gepast. In september gaan we dicht voor een grootschalige verbouwing. We komen nu toe aan zaken die zijn blijven liggen, protocollen voorbereiden, bouwoverleg, etc. Dus er verandert niet veel. We hebben een tentoonstelling afgebroken en een nieuwe ingericht, ‘Zomerse Streken’. Zodra de musea weer open mogen zijn we klaar om het publiek te ontvangen.  Wat we wel heel jammer vinden is dat de bevrijdingstentoonstelling het licht niet ziet. Twee bevlogen jonge Harderwijkers hadden deze samengesteld specifiek voor de jongere generaties.” De tentoonstelling ‘Zomerse Streken’ loopt tot september. Daarna sluit het Stadsmuseum voor een grondige verbouwing.

Heel jammer dat de bevrijdingstentoonstelling het licht niet ziet. Twee bevlogen jonge Harderwijkers hadden deze samengesteld specifiek voor de jongere generaties.

“Zo’n 4.5 jaar geleden zijn we gestart met het schetsen van het ideale Stadsmuseum. We willen de stad nog meer met het museum verbinden. De uitvoering doen we samen met XPEX. Zij hebben een bidbook gemaakt en daarmee ben ik fondsen gaan werven. En dat is gelukt. We gaan het pand verduurzamen en aanpassen. De laatste stap is de herinrichting van de stadsgeschiedenis. Er zijn 12 verschillende periodes geweest die heel kenmerkend waren voor Harderwijk en die nu niet meer zichtbaar zijn zoals de universiteitsstad, Hanzestad en de munt: dit worden 12 personages die op 12 plekken in de stad in brons terugkomen.

Natasja Bennink gaat de beelden maken. Die moeten in de stad ervoor zorgen dat mensen geïnteresseerd raken in het verhaal van Harderwijk. Zo maak je de geschiedenis letterlijk mee.” Wat Sophie er mooi aan vindt is dat het museum je inspireert om de stad te ontdekken middels de 12 personages, en dat je andersom in de stad tegen de beelden aanloopt en je voor verdieping juist naar het museum gaat.

De Baadsters – Ans Smits

Schatten uit het Rijks

Als we de vraag stellen naar wiens verhaal Corien geïnteresseerd is hoeft ze geen twee keer na te denken. “Hugo ter Avest, directeur van Museum Harlingen! Zij zitten in de groep van de reizende tentoonstelling ‘Schatten uit het Rijks’. Deze tentoonstelling bestaat uit veel bruiklenen van het Rijksmuseum. Het is opgedeeld in 4 tentoonstellingen met de thema’s aarde, water, lucht en vuur die elkaar versterken. De tentoonstelling duurt in totaal 8 jaar en reist tussen Harlingen, Zutphen, Gouda en Hoorn. Ik ben benieuwd hoe je als museum omgaat met bijzonder bruikleen en met bijzonder transport. Hoe werkt dat? Wat als de tentoonstelling dan door de corona crisis niet ‘te zien’ is? Hoe zit dat dan financieel en verzekeringstechnisch?”

Hoe ga je als museum om met bijzonder bruikleen en met bijzonder transport. Hoe werkt dat als door de corona crisis de tentoonstelling niet ‘te zien’ is?

Uit in eigen stad

En een vraag voor de quarantaine consument heeft Corien niet. Wél een verzoek. “Ik hoop echt als straks de deuren weer opengaan de mensen vooral hun eigen stad gaan herontdekken. Dat betekent weer lekker op een terrasje zitten, bij dat leuke winkeltje naar binnengaan maar vooral ook om naar het plaatselijke museum gaan. Juist als je een museumkaart hebt. We horen best vaak van bezoekers dat ze ons wel willen steunen, maar een museumkaart hebben. Nou, ook dan steun je het museum, want dat wordt allemaal geregistreerd en het museum krijgt een percentage van het entreegeld. En als je dan eerst in je eigen stad bent geweest, dan nodigen we je van harte uit om naar het Stadsmuseum Harderwijk én het Marius van Dokkum museum te komen want dan ontdek je zelf waarom wij zo enthousiast zijn over Harderwijk.

Dit interview is onderdeel van de Branddoctors Culture for Breakfast serie.
Geschreven door Lisette van Elst, gepubliceerd op 26 april 2020.