Culture for Breakfast:
Vereniging Hendrick de Keyser

Ons woonhuis heeft door de corona crisis een andere betekenis gekregen. Als íemand veel weet van woonhuizen en woongeschiedenis is het Valentijn Carbo, Architectuurhistoricus Museumhuizen bij Vereniging Hendrick de Keyser, een vereniging die zich inzet voor het behoud en beleven van 500 jaar woongeschiedenis in Nederland. We kennen hem ook van het tv-programma BinnensteBuiten, waar Valentijn deze week (22 april) een inkijkje gaf in een verborgen parel aan de Amsterdamse Herengracht: Huis Bartolotti. Nu het woonhuis zo actueel is geworden ontbijten wij graag met hem en vertelt hij hoe Vereniging Hendrick de Keyser zich manifesteert in deze bijzondere periode.

Een spannende, versnellende fase.

Vereniging Hendrick de Keyser (HdK) heeft een grote collectie aan woonhuizen die ze verwerven, restaureren en vervolgens verhuren of openstellen voor publiek. Dat doen ze onder andere met Museumhuizen: historische woonhuizen met bijzonder bewaard gebleven interieurs die volledig zijn ingericht waar je de woongeschiedenis kunt ervaren doordat je bijvoorbeeld alles in het museumhuis mag aanraken.

“De publieke activiteiten van de Museumhuizen, maar ook de Monument & Bed locaties (historische woonhuizen waar je kunt overnachten) en de vergader- en trouwlocaties worden nu geraakt door de corona crisis. Maar het grootste deel van ons huizenbezit wordt permanent verhuurd om in te wonen of in te werken en dat geeft ons een bijzondere positie want we hebben daardoor een stabiele inkomstenstroom.”

“We hebben net een reorganisatie achter de rug: we maken een transitie naar een meer publieksgerichte organisatie. Dus in dat opzicht bevinden we ons in een spannende maar ook versnellende fase, waarin je echt moet improviseren. Het is een tijd waarin je als organisatie met heel veel vragen rondloopt waar nog geen antwoorden op zijn.”

In het hoofd en hart van de bezoeker en vrijwilliger

“In de Museumhuizen draait het om de beleving. We stimuleren aanraking, terwijl dat juist nu een verboden woord is. Hoe kan straks die beleving, die bij ons echt anders is dan in een traditioneel museum, blijven bestaan?

“We stimuleren aanraking, terwijl dat juist nu een verboden woord is.”

Onze vrijwilligers spelen een heel belangrijke rol in de bezoekersbeleving, zij zijn voor ons dus essentieel. Ze willen graag helpen, maar missen op dit moment de interactie met de bezoeker, met de organisatie en bijvoorbeeld ook de lezingen of excursies die wij normaal gesproken voor hen organiseren. De vraag is in deze tijd dan ook hoe je hen betrokken houdt?”

“Waar is nu concreet behoefte aan? Dat is in de kern de vraag die we stellen. In welke vorm kunnen we producten ontwikkelen die in de behoeftes van deze tijd kunnen voorzien? En wie spreken we langs de lat van ontwikkelde persona’s aan, en hoe? Instagram en Facebook zijn platformen om onze doelgroep te bereiken, maar zeker niet de enige. Is er juist behoefte aan nóg meer scherm en moeten we meer virtueel rondleiden, of is onze doelgroep virtueel moe aan het worden? Hoe blijven de Museumhuizen in deze tijden in het hoofd en hart van de bezoeker?”

“Anders dan veel andere instellingen zijn wij niet in productiemodus geschoten. We zijn niet extra content zoals filmpjes gaan maken. We kijken nu eerst zorgvuldig waar op langere termijn de behoeftes van die verschillende doelgroepen liggen. Als er íets is wat we van Branddoctors hebben geleerd is om eerst te vertragen en dan te versnellen. Ook hebben we het geluk dat we onze huizen kunnen presenteren in het programma Binnenste Buiten. Daarin neem ik de kijker mee naar binnen en probeer ik de bijzondere verhalen dichtbij te brengen. Gemiddeld kijken 600.000 mensen per uitzending! Wonen doen we namelijk allemaal en daardoor gaat deze geschiedenis over het alledaagse en dus ook over jou en mij.”

“Als er íets is wat we van Branddoctors hebben geleerd is om eerst te vertragen en dan te versnellen.”

De bezoeker als klankbord

“We willen feedback van bezoekers en gebruikers van onze huizen gebruiken om onze producten aan te scherpen, juist in deze tijd. Het afgelopen weekend was bijvoorbeeld een online editie van ‘Open Toptrouwlocatie Route’. Voor mensen die gaan trouwen is een bezoek aan zo’n locatie heel belangrijk. Hoe voelen de ruimtes, hoe valt het licht, kun je er naar buiten? Dit keer deed buitenplaats Beeckenstijn mee aan de route. De rondleiding werd gefilmd en de geïnteresseerden konden ook vragen stellen, waardoor de tour persoonlijk werd en op hun wensen kon worden afgestemd. We gaan toetsen bij de aanwezigen hoe ze dit ervaren hebben. De feedback willen we gebruiken voor volgende activiteiten.”

Voor de vrijwilligers heeft de Vereniging een besloten Youtube-kanaal opgezet waar inhoudelijke verhalen over en van HdK staan. “We zijn nu aan het onderzoeken of dit de vrijwilligers voorziet in hun behoefte. Is video wel het juiste medium voor hen of zouden ze de lezing liever uitgeschreven willen ontvangen? De eerste reacties zijn binnen, en ook hiervan willen we graag leren en misschien kunnen we hier uiteindelijk ook iets mee voor een groter publiek.”

De lockdown als potentieel

“Doordat we nu noodgedwongen 24/7 thuis moeten blijven zijn we veel meer teruggeworpen op ons woonhuis. Ik hoop dat we daardoor bewuster worden van onze dagelijkse omgeving. Welke kamer vinden we het prettigst? Waarom zit de trap op die plek? En hoe vaak raken we de deurklink aan? Zo was ik zelf gewend om ’s ochtends vroeg naar mijn werk te vertrekken en ’s avonds weer thuis te komen. Nu ik thuiswerk valt mij pas op hoe mooi het licht door het glas-in-lood in de schuifdeuren schijnt. De vraag waarom ons woonhuis er uit ziet zoals het er uit ziet is in de kern waar de Museumhuizen over gaan.

“Nu ik thuiswerk valt mij pas op hoe mooi het licht door het glas-in-lood in de schuifdeuren schijnt.”

Misschien gaan we door de Corona crisis de woonruimtes anders gebruiken dan voorheen, inventiever of misschien bewuster. “Ik ben geen trendwatcher, maar kan me voorstellen dat minder woon-werkverkeer een blijvend gevolg is van deze crisis. Dat de thuiswerkprogramma’s zich verder ontwikkelen en men vaker thuis zal gaan werken. De volgende stap is met een ander oog naar je eigen werkplek te kijken. Waar in huis heb je goed daglicht, weinig geluidsoverlast en kan je het prettigste werken? Ik denk echt dat we onze woonhuizen daar op gaan aanpassen. Valentijn hoopt dat deze crisis zelfs een extra impuls geeft om een Museumhuis te bezoeken, nu we het belang van een woonhuis zo ervaren. Want de Museumhuizen gaan over het woonhuis, welke verschillende eisen er door de eeuwen heen aan werden gesteld en hoe het zich steeds weer heeft aangepast aan de tand des tijds.”

“In de 17e eeuw was wonen en werken in één huis heel gebruikelijk. In het Museumhuis Bonck in Hoorn bijvoorbeeld werd door het hele gezin in slechts één kamer gewoond. Daar werd zowel gekookt, geslapen en geleefd. De situatie waarin vele van ons zich nu bevinden lijkt misschien wel heel erg op die tijd. Dat werd toen als heel normaal ervaren maar is voor ons heel erg wennen en misschien zelfs benauwend.”

“Op dit moment doe ik onderzoek naar een pand in Haarlem uit het begin van de 19de eeuw. In brieven uit die tijd lees ik over de cholera uitbraak. Voor de mensen toen was dat minstens even beangstigend als de corona crisis nu. Maar omdat de bron van infectie lag in vervuild drinkwater heeft het toen ook geleid tot schoner drinkwater. Je ziet dat al dat soort gebeurtenissen voor ontwikkelingen hebben gezorgd die ook het woonhuis veranderden, en misschien gaat dat nu ook wel gebeuren.”

Dicht is dicht

Valentijn is benieuwd naar wat ‘dicht zijn’ in deze tijd betekent. Kunnen we iets leren van musea die voor een langere tijd gesloten zijn geweest of juist nu de deuren sluiten vanwege een verbouwing. De innovatieve oplossingen die bijvoorbeeld het Stedelijk museum of het Rijksmuseum in die tijden hebben ontwikkeld om toch het publiek te blijven bereiken kunnen voor ons een inspiratie vormen. Ook is Valentijn benieuwd naar wat bijvoorbeeld museum Boijmans van Beuningen in deze situatie gaat doen. Zij zijn al enige tijd gesloten en hebben daar op kunnen inspelen, passen zij hun alternatieve programma nu aan op deze crisistijd?

Van ik naar wij

Met het oog op de 1,5 meter samenleving vraagt Valentijn zich af hoe het samen beleven van cultuur eruit komt te zien. “Veel initiatieven zijn gericht op de ‘ik’ beleving, terwijl cultuur bij uitstek iets is om samen te beleven. Hoe gaan bijvoorbeeld filmhuizen daar mee om? Een film is heel goed online te bekijken, maar het samen napraten en vragen stellen, bijvoorbeeld in Q&A sessies, ontbreekt. Hoe doet bijvoorbeeld het Eye Filmmuseum dat? Zij hebben een totaalpakket: je kunt er eten, een tentoonstelling bekijken én film pakken. Echt zo’n plek waar de ‘wij’ beleving van toepassing is.”

“Veel initiatieven zijn gericht op de ‘ik’ beleving, terwijl cultuur bij uitstek iets is om samen te beleven.”

Focus en meerstemmigheid

“Wat ik merk nu in de crisis, is dat er veel minder ruis en meer focus is. De waardering voor wat je nu niet kan doen is veel groter, zoals de mogelijkheid om naar de film, theater of het museum te gaan. Dat gemis voel ik meer dan ooit. Ik hoop dat ik de oprechte blijdschap die ik voel zodra dit weer wel kan, nog lang kan vasthouden. Ik vind het mooi om te zien dat in deze tijd de vraag ‘waar heb ik behoefte aan?’ vaker plaats maakt voor: ‘waar heeft de samenleving behoefte aan, hoe kunnen wij ons nuttig maken? Ook in de erfgoedsector is hulp, betrokkenheid en draagvlak welkom. Zo zou ik mij kunnen voorstellen dat mensen hun eigen verhalen en herinneringen over huizen die wij beheren met ons willen delen, zo maken we samen het verhaal van ons erfgoed.”

Deuren open!

“We zijn bezig met een deel van het huizenbezit van HdK open te stellen als Museumhuizen en de productie daarvan loopt nu ook gewoon door. Nu we gesloten zijn krijgen we geen feedback terug van onze bezoekers. Die is voor ons heel belangrijk in de ontwikkeling van het Museumhuizen-concept. Ik zou het geweldig vinden als die toetsing in de praktijk weer kan plaatsvinden en meenemen in de ontwikkeling voor de volgende huizen.
Anders dan in een traditioneel museum is er een 1-op-1 interactie en is er daardoor geen ruimte voor hordes bezoekers. Met de 1.5 meter samenleving kun je misschien juist bij ons een bijzondere ervaring opdoen. Het moet namelijk iets weg hebben van een intieme sfeer: een thuis!”

“Met de 1.5 meter samenleving kun je misschien juist bij ons een bijzondere ervaring opdoen.”

Hoe we het qua fysieke beleving aanpakken: het aanraken van de trapleuning, het drinken van een kopje koffie, het lopen over een krakende vloer, het openen van een laatje, dat weten we nog niet. We hopen dat we een manier vinden waarop het woonhuis weer gebruikt kan worden zoals het bedoeld is. De deur dichthouden is dat in ieder geval niet!

Dit interview is onderdeel van de Branddoctors Culture for Breakfast serie.
Geschreven door Lisette van Elst, gepubliceerd op 26 april 2020.